Dokładnie 41 lat temu gen. Wojciech Jaruzelski, na antenie Polskiego Radia słynnymi słowami Obywatelki i obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej! Zwracam się dziś do Was jako żołnierz i jako szef rządu polskiego. Zwracam się do Was w sprawach wagi najwyższej. Ojczyzna nasza znalazła się nad przepaścią. wyprowadził czołgi na ulice polskich miast. Na terenie naszego kraju, niezgodnie z Konstytucją PRL, wprowadzony został stan wojenny, który kosztował życie około 40 osób, w tym 9 górników spacyfikowanego strajku w kopalni „Wujek”.
Oficjalnym powodem stanu wojennego była pogarszająca się sytuacja gospodarcza kraju, której przejawami były m.in. brak zaopatrzenia w sklepach (także żywności), reglamentacja (od kwietnia do października 1981 ponownie objęto systemem tzw. kartek żywnościowych wiele istotnych towarów np. mięso, masło, tłuszcze, mąkę, ryż, mleko dla niemowląt itd.) oraz zagrożenie bezpieczeństwa energetycznego w kraju wobec zbliżającej się zimy. Historycy uważają jednak, że rzeczywistymi powodami były obawy reżimu komunistycznego przed utratą władzy, związane z utratą kontroli nad niezależnym ruchem związkowym, w szczególności NSZZ „Solidarność”, oraz walki różnych stronnictw w PZPR nie mogących dojść do porozumienia w kwestii formy i zakresu reform ustroju polityczno-gospodarczego PRL. Istotny był również gwałtowny spadek poparcia społecznego dla polityki komunistów. Według ówczesnych badań OBOP, już w czerwcu 1981 zaufanie do rządu deklarowało tylko 24% respondentów, a działania KC PZPR aprobowało jedynie 6% respondentów, podczas gdy funkcjonowanie „Solidarności” pozytywnie oceniało aż 62% Polaków.
Ostatecznie stan wojenny wprowadzono na mocy podjętej niejednomyślnie uchwały Rady Państwa z dnia 12 grudnia 1981 roku, na wniosek Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego – tymczasowego, niekonstytucyjnego organu władzy, a faktycznie nadrzędnego wobec konstytucyjnych władz państwowych. Został on poparty przez Sejm PRL uchwałą z dnia 25 stycznia 1982 roku.
W praktyce wprowadzenie stanu wojennego oznaczało całkowite zniesienie wszelkich swobód i wolności obywateli. Zakazane zostało zwoływanie i odbywanie wszelkiego rodzaju zgromadzeń, pochodów i manifestacji, a także organizowanie i przeprowadzanie zbiórek publicznych oraz imprez artystycznych, rozrywkowych i sportowych, bez uprzedniego uzyskania zezwolenia właściwego, terenowego organu administracji państwowej – tak obwieszczał komunikat Rady Państwa uzasadniający wprowadzenie omawianego stanu nadzwyczajnego. Obowiązywała też godzina milicyjna, początkowo od 22:00 do 6:00, później od 23:00 do 5:00, którą zniesiono dopiero w maju 1982.
Więźniem mógł stać się każdy. Wystarczyło mieć ukończone 17 lat oraz by pod zarzutem prowadzenia działalności zagrażającej bezpieczeństwu państwa zostać internowanym w ośrodkach odosobnienia na czas obowiązywania wprowadzonego stanu. Do zostania de facto więźniem politycznym wystarczyła decyzja komendanta wojewódzkiego Milicji Obywatelskiej. Zarzut ten postawiono łącznie 10 131 działaczom, głównie związanym z „Solidarnością”.
Słynne przemówienie gen. Wojciecha Jaruzelskiego zostało, w nieco zmodyfikowanej wersji, wyemitowane zamiast Teleranka także w Telewizji Polskiej.
